Początki i rozwój metod bojowych na Dalekim Wschodzie

Co prawda jiaodi niewiele ma wspólnego z karate, jed­nak ze względu na stosowanie w niej uników, zasłon i zejść, uważa się, że od niej właśnie wywodzą się współcześnie uprawiane sztuki walki. Jiaodi była praktykowana głównie dla rozrywki, ale była również polecana przez taoistów wszystkim ludziom, którzy pragnęli osiągnąć nieśmiertelność.

Według niektórych podań w I wie­ku naszej ery Kwok Yee stworzył pierwszy metodycznie opracowany styl kung fu o nazwie „sztuka długiej ręki”. Dwa wieki później cesarski lekarz Hua To, na podstawie obserwacji zachowań podczas wałki pięciu zwierząt: tygrysa, niedźwiedzia, jelenia, małpy i żurawia, opracował system ćwiczeń, które nie tylko znalazły zastosowanie w prowa­dzeniu realnej walki, lecz również do­skonale sprawdzały się w rehabilitacji. Czerpanie inspiracji ze świata przyrody było rzecz jasna spowodowane tao­istycznym rozumieniem natury czło­wieka i otaczającego go wszechświata. Zwierzęta nie tylko służyły za wzór na­śladowania postaw, ruchów czy sposo­bów oddychania. Ucieleśniały również cechy ludzkiego charakteru i symboli­zowały zdolności fizyczne. Zwierzęta­mi, które najczęściej można odnaleźć w chińskich sztukach walki są: tygrys (potęga, zdecydowanie), lampart (szyb­kość i siła mięśni), niedźwiedź (odwa­ga), jeleń (uczciwość i ruchliwość), czapla (równowaga), wąż (siła we­wnętrzna), smok (żywotność i koncen­tracja) oraz małpa (przebiegłość i zręczność).

Jako przykład ścisłego powiązania przyrody zc sztukami walki Dalekiego Wschodu może posłużyć styl o nazwie hsin i (hsing - działanie, i - myśl), któ­rego praktykowanie miało na celu zjed­noczenie procesu myślowego z reakcjami ciała. Styl ten powstał w wyniku zaobserwowania faktu, iż pięć podstawowych żywiołów współist­nieje ze sobą w przyrodzie, lecz mogą się one również wzajemnie zwalczać. Drzewo (peng) odpowiadało wątrobie, metal (pi) - płucom, woda (tsuan) - nerkom, ziemia (heng) - śledzionie, ogień (pao) - sercu. Takiemu przypo­rządkowaniu przypisano odpowiednie postawy oraz sposoby ataku i obrony. Jeżeli przeciwnik atakował „ogniem” należało przeciwstawić się „wodą” itp.

Za kolebkę większości sztuk walki Dalekiego Wschodu uważa się klasztor Shaolin położony w regionie Honan, nieopodal Żółtej Rzeki. W roku 520 do Shaolin przybył Da Mo albo Tamo (jap. Daruma Taishi), znany powszechnie ja­ko Bodhidharma. Był on prawdopo­dobnie jednym z wędrownych mnichów buddyjskich przemierzających Jedwab­ny Szlak w drodze z Indii albo Cejlonu (być może wywodził się nawet ze szlachty hinduskiej). Trudno jedno­znacznie określić tę postać, jako że owiana jest ona wieloma legendami graniczącymi wręcz z mistycyzmem. W każdym razie Bodhidharma wpisał się na stałe nic tylko w historię Shaolin, ale także w całą kulturę Dalekiego Wschodu. Nazywa się go Pierwszym Patriarchą Zen, bowiem był on twórcą podstaw buddyzmu chan (zen w ja- pońszczyźnie). Hinduski mnich dosko­nale zdawał sobie sprawę, że Chińczycy z trudem będą rozumieli skomplikowa­ną naukę Buddy. Dlatego też w swojej doktrynie filozoficznoreligijnej wskazy­wał wprost na ludzką duszę, nie naka­zując przy tym ścisłego przestrzegania buddyjskich nakazów. Głosił, że sztuka zen na niczym nie skrępowanym poszu­kiwaniu prawdy we własnym umyśle, a prawdę tę - według niego - każdy no­si w sobie i jeżeli chce jej dociec, może tego dokonać poprzez doświadczenie duchowe.

Istnieje jeszcze jeden powód, dla którego postać Bodhidharmy urosła do rangi symbolu. Przypisuje się mu opra­cowanie zestawu ćwiczeń fizycznych, których celem było podniesienie spraw­ności umęczonych klasztorną dyscypli­ną mnichów. Zdaniem niektórych historyków badających rozwój sztuk walki na Dalekim Wschodzie, ćwicze­nia te były jedynie asanasami (pozycja­mi jogi), inni uważają, że technikami walki. Stawianie tezy, iż Bodhidharma był twórcą technik ataku i obrony nie musi być wcale prawdziwe. Wiadomo bowiem, że w Shaolin praktykowano od wieków różne sztuki walki. Nie było to związane tylko z potrzebą radzenia sobie w trakcie napadów podczas piel­grzymek przez pustkowia, gdzie na wę­drowców czyhali rozbójnicy. Praktyki te wynikały także z zaleceń Konfucjusza i Lao-Tsy. O tym, że sztuka bojowa nie była oba mnichom z Shaolin, świadczą wgłębienia w posadzce Sali Tysiąclet­niego Buddy - ślady stóp pozostawione po uciążliwych treningach oraz freski na ścianach klasztoru. Warto również wspomnieć o wyprawie wojennej cesa­rza Taizonga, w której uczestniczyli za­konnicy. W uznaniu dla ich waleczności, cesarz nadał Shaolin mia­no Pierwszego Klasztoru pod Niebiosa­mi. Świadczy to także o tym, że mnisi nie poprzestawali na życiu w odosob­nieniu i spędzaniu czasu na medytacji, lecz żywo uczestniczyli w życiu publicz­nym.

Rozprzestrzenianie się popularno­ści metod walki powstałych w Shaolin związane jest ze zmiennością losów buddyzmu w Chinach. W latach prze­śladowań w Państwie Środka tego - jak go określano - „barbarzyńskiego” prą­du umysłowo religijnego, wielu mni­chów, po opuszczeniu klasztoru, utrzymywało się z nauczania sztuk wal­ki. Eks-zakonnicy dawali pokazy swo­ich umiejętności na ulicach, placach i jarmarkach. W ostatnich latach pano­wania dynastii Sung (960-1279) doko­nano szczegółowej analizy stylów wywodzących się z Shaolin, określajac je wspólnym terminem Shaolin-ssu-kempo albo Shaolin-chuan-fa.

W V i VI wieku nastąpiło wzmoże­nie kontaktów handlowych pomiędzy Chinami i Japonią. Niejednokrotnie więc zdarzało się, że wielkie żaglowce z Państwa Środka w drodze do Kraju Kwitnącej Wiśni zawijały do portu nie­wielkiej wyspy będącej częścią archipe­lagu Ryukyu - Okinawy. W miarę upływu czasu Chińczycy z coraz więk­szym zainteresowaniem spoglądali w to miejsce, traktując Okinawę jako dosko­nałą bazę wypadową do innych krajów regionu azjatyckiego. Mieszkańcy wy­spy byli przychylni takiemu obrotowi rzeczy i z tego też powodu w 1372 roku wysłali misję lenną, która złożyła hołd chińskiemu cesarzowi. Od tego czasu współpraca pomiędzy Okinawą i Chi­nami przybierała coraz większe rozmia­ry. Jej ukoronowaniem było wysłanie przez Państwo Środka na Okinawę tak zwanej misji Trzydziestu Sześciu Ro­dzin. W jej skład wchodzili myśliciele, artyści, kupcy i rzemieślnicy, co przy­czyniło się się do jeszcze większej sinizacji wyspy, ale jednocześnie do jej roz­kwitu. Nie uszło to uwadze władców Japonii, którzy borykali się z wieloma trudnościami gospodarczymi i politycz­nymi.

Kraj Kwitnącej Wiśni od połowy XVI wieku podzielony był na autono­miczne, feudalne księstwa, między któ­rymi toczyły się nieustanne walki. Powodowały one pogłębiające się się ubóstwo, szczególnie ludności wiejskiej, co w konsekwencji wywoływało nieza­dowolenie przejawiające się w licznych buntach chłopskich. Jeden z wodzów wojsk rządowych, Toyotomi Hideoshi, chcąc zapobiec rozlewowi krwi, zarzą­dził konfiskatę wszelkiej broni znajdu­jącej się w posiadaniu chłopów. Było to tak zwane katanagari (polowanie na miecze). Chłopom nie wolno było trzy­mać w domu siekier i noży (nawet tych, które służyły do krojenia chleba). Na głównych placach we wsiach stały słupy, do których przytwierdzono te narzędzia i z nich korzystali wszyscy chłopi.

Walki w Japonii o władzę rozstrzy­gnął shogun Yeyasu Tukugawa, który zjednoczył cały kraj. W1606 roku podjął on decyzję o aneksji Okinawy zarządza­jąc również na jej terenie katanagari.

Okinawczycy traktując najazd Japończy­ków jako czyn barbarzyński, zaczęli two­rzyć tajne stowarzyszenia, których celem było zapoznanie miejscowych chłopów ze sztukami walki bez użycia broni. Wie­dzy na ich temat dostarczali chińscy eks­perci sztuki wojennej bądź tubylcy, którzy podróżowali do Chin. Na Okinawie była zresztą znana sztuka walki o na­zwie te, która w późniejszym czasie przekształciła się w Okinawa-te. Polega­ła ona na zadawaniu prostych, silnych ciosów rękami i nogami, bez użycia ja­kiejkolwiek broni. Oczywiście celem na­uki sztuk walki w tamtym okresie było wypracowanie takiej techniki, która zdol­na była rozstrzygać pojedynek jednym ciosem, zwykle doprowadzającym do śmierci przeciwnika. Nie było to sprawą trudną. Azjaci bowiem doskonale wie­dzieli, że istnieją sposoby takiego zahar­towania ciała, że nie tylko stawało się ono nieczułe na ból, ale także przekształ­cało się w straszliwą broń. Do jej wypra­cowania potrzebne były tylko upór i cierpliwość - cechy, które ludność Azji przyswajała sobie z ogromną łatwością.

Kiedy ucichła zawierucha wojenna, a liczne spory pomiędzy Okinawą i Ja­ponią przekształciły się we współpracę, uprawianie sztuk walki stało się trady­cją narodową i pasją wielu ludzi, która trwa aż po dzień dzisiejszy.

ADAM ROGUL

Artykuł z numeru Budo Karate: